Τι γίνεται με το ελαιόλαδο; Τι μπορεί να γίνει;
Αλματώδης αύξηση της τιμής του ελαιόλαδου
Το τελευταίο διάστημα η τιμή του ελαιόλαδου έχει αυξηθεί πάρα πολύ. Από 3,30€/κιλό* που ήταν η τιμή του στις αρχές του 2022, έφτασε πριν λίγες μέρες να αγγίξει τα 8€ περίπου το κιλό(7,90€/κιλό σύμφωνα με το Ινστιτούτο Ελιάς, www.oliva.net, που επικαλείται το agro24.gr). Βέβαια, όπως φαίνεται στα γραφήματα και στους πίνακες, η ραγδαία αύξηση στη τιμή του ελαιόλαδου ξεκινά από τον Απρίλιο του 2023 και έκτοτε συνεχίζεται με αλματώδεις ρυθμούς χωρίς να μπορεί να προβλεφθεί, μέχρι στιγμής, ποιο θα είναι το όριό της. Ένα ερώτημα είναι: Για ποιο λόγο ασχολούμαστε με την αύξηση της τιμής του ελαιόλαδου όταν οι τιμές όλων των προϊόντων έχουν αυξηθεί και γενικά ζούμε σε εποχές πληθωρισμού; Ένας λόγος είναι ότι το ελαιόλαδο αποτελεί βασικό συστατικό της μεσογειακής διατροφής. Αυτός ο λόγος το καθιστά αγαθό πρώτης ανάγκης το οποίο αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του καλαθιού ενός νοικοκυριού. Μπορούμε εύκολα να καταλάβουμε, σε αυτό το σημείο, τι σημαίνει για το εισόδημα των νοικοκυριών μια αλματώδης αύξηση της τιμής του ελαιόλαδου. Ένας άλλος λόγος είναι ότι σε κανένα άλλο προϊόν ή υπηρεσία δεν έχει παρατηρηθεί, έως σήμερα, μια τόσο μεγάλη αύξηση στη τιμή όσο αυτή που παρατηρείται, το τελευταίο διάστημα, στο ελαιόλαδο. Πέρα από τα στοιχεία που μας δίνει η ίδια η αγορά, αν ανατρέξουμε στα πρόσφατα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ και συγκεκριμένα στους ΔΕΙΚΤΕΣ ΤΙΜΩΝ ΕΙΣΡΟΩΝ ΚΑΙ ΕΚΡΟΩΝ ΣΤΗ ΓΕΩΡΓΙΑ – ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ: ΙΟΥΝΙΟΣ 2023 θα παρατηρήσουμε ότι η ποσοστιαία αύξηση του Δείκτη Τιμών της εκροής ελαιόλαδο κατά τη περίοδο Ιούνιος 2022-Ιούνιος 2023 είναι 71,1%! Πρόκειται για μια πολύ μεγάλη αύξηση που ανάλογή της δεν παρατηρείται σε Δείκτη Τιμών άλλης εκροής! Ακόμα και η ποσοστιαία αύξηση του Δείκτη Τιμών της εκροής ελαιόλαδο για το διάστημα Μάϊος 2023 - Ιούνιος 2023 είναι 8,9%, γεγονός που δεν παρατηρείται σε Δείκτη Τιμών άλλης εκροής για το ίδιο διάστημα. Η δεύτερη μεγαλύτερη ποσοστιαία αύξηση για το ίδιο διάστημα αφορά τον Δείκτη Τιμών της εκροής Λαχανικά και κηπευτικά και αγγίζει το 7,3%. Οι ποσοστιαίες μεταβολές των Δεικτών Τιμών των υπολοίπων εκροών κυμαίνονται από -1% έως 3,8%.
Οι λόγοι αύξησης της τιμής
Διεθνείς παράγοντες
Ένας λόγος στον οποίο οφείλεται η αύξηση της τιμής του ελαιόλαδου είναι η παρούσα συγκυρία της παγκόσμιας παραγωγής του και κατά συνέπεια των διεθνών εμπορικών ισοζυγίων του. Η Ισπανία, που είναι η πρώτη χώρα σε παραγωγή ελαιόλαδου παγκοσμίως, παρουσίασε τη περίοδο 2022/2023 μείωση κατά, περίπου, 55% της παραγωγής της σε σχέση με τη περίοδο 2021/2022! Επίσης, η Ιταλία, η οποία αποτελεί κι αυτή μια πολύ ισχυρή δύναμη στη παγκόσμια σφαίρα παραγωγής ελαιόλαδου παρουσίασε αντίστοιχη μείωση κατά, περίπου, 27%. Την ίδια πορεία ακολούθησε και η Πορτογαλία η οποία μείωσε τη παραγωγή της κατά, περίπου, 39%! Όλα αυτά οδήγησαν τη παραγωγή ελαιόλαδου, σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, στη μείωση κατά, περίπου, 39%! Ακόμα και η Τυνησία, που δεν ανήκει στην ΕΕ αλλά αποτελεί σημαντική ελαιοπαραγωγό χώρα, είχε μειωμένη παραγωγή σε σχέση με τις προηγούμενες χρονιές. Συνεπώς, η παγκόσμια οικονομία αντιμετωπίζει μια μεγάλη μείωση της προσφοράς ελαιόλαδου που οφείλεται κυρίως στις αντίξοες καιρικές συνθήκες λόγω της έντονης κλιματικής αλλαγής. Αυτό, σε πρώτη φάση, είναι αναμενόμενο να οδηγήσει σε μια αύξηση της τιμής του ελαιόλαδου σε παγκόσμιο επίπεδο. Μια αύξηση, η οποία, ως ένα βαθμό, μπορεί να κατανοηθεί σαν μια προσπάθεια των παραγωγών να προστατεύσουν το εισόδημά τους από τη μεγάλη απώλεια παραγωγής που αντιμετωπίζουν. Οι παραγωγοί, δηλαδή, προσπαθούν να αντισταθμίσουν την απώλεια εισοδήματος που υφίστανται, μέσω της αύξησης της τιμής του προϊόντος(ελαιόλαδου) που παράγουν. Αυτή η εξέλιξη, όσο δυσάρεστη κι αν είναι για τους καταναλωτές, μπορεί να χαρακτηριστεί ως “θεμιτή” καθώς δεν διακατέχεται από τους “κλασσικούς” κερδοσκοπικούς σκοπούς της αγοράς. Βέβαια, αυτή η αύξηση στη τιμή του ελαιόλαδου θα μπορούσε, εν μέρει, να αποφευχθεί αν οι κυβερνήσεις προχωρούσαν σε κάποια μέτρα στήριξης των παραγωγών που αναφέρονται παρακάτω.
Εγχώριοι παράγοντες
Η τιμή του ελαιόλαδου δεν επηρεάζεται αποκλειστικά από τις διεθνείς συγκυρίες αλλά δέχεται επιπλέον επιρροές από κάποιους εγχώριους παράγοντες οι οποίοι, συνδυαστικά με τους διεθνείς, δημιουργούν μια εκρηκτική κατάσταση στο τομέα της παραγωγής ελαιόλαδου. Ένας βασικός παράγοντας που επηρεάζει καθοριστικά τη πορεία της τιμής του ελαιόλαδου είναι η αυξημένη παραγωγή κατά, περίπου, 42% που σημείωσε η Ελλάδα σε σχέση με τη προηγούμενη χρονιά. Αυτή είναι , προφανώς, μια θετική εξέλιξη για τους εγχώριους παραγωγούς που έρχεται σε αντίθεση με το αρνητικό διεθνές τοπίο που αντιμετωπίζει η παγκόσμια ελαιοκομία. Αν και η μεγάλη αύξηση της τιμής διεθνώς δικαιολογείται ως ένα βαθμό(λόγω, κυρίως, της σημαντικής μείωσης της παγκόσμιας παραγωγής), όπως αναφέραμε παραπάνω, στην Ελλάδα, σύμφωνα με τα κλασσικά οικονομικά, το νόμο προσφοράς και ζήτησης, η τιμή θα έπρεπε να μειώνεται. Διότι, όπως γνωρίζουμε, όταν αυξάνεται η παραγόμενη ποσότητα ενός προϊόντος, αυξάνεται και η προσφορά του με αποτέλεσμα, δεδομένης της ζήτησης, η τιμή του να μειώνεται. Αντιθέτως, η τιμή του προϊόντος, σε εγχώριο επίπεδο, αυξάνεται αλματωδώς. Το “παράδοξο” αυτό συμβαίνει, κυρίως, για δύο λόγους. Πρώτον, διότι οι εγχώριες παραγωγικές και εμπορικές επιχειρήσεις ελαιόλαδου έχουν βρεθεί, τη τελευταία περίοδο, σε θέση “ισχύος”, σε ότι αφορά τη διαπραγματευτική τους δύναμη στο διεθνές εμπόριο. Η αύξηση της παραγωγής ελαιόλαδου στην Ελλάδα κατά, περίπου, 42% σε συνδυασμό με τη θεαματική πτώση της παραγωγής του στις υπόλοιπες χώρες(Ισπανία, Ιταλία, Πορτογαλία, Τυνησία) έχει αυξήσει, σημαντικά, τις εξαγωγές της χώρας και την επιρροή της στη διαμόρφωση της τιμής του προϊόντος σε διεθνές και εγχώριο επίπεδο. Συνεπώς, οι Έλληνες παραγωγοί και διακινητές ελαιόλαδου πετυχαίνουν,από τη μια, πολύ καλύτερες τιμές για το προϊόν τους στη διεθνή αγορά αλλά συμβάλλουν, από την άλλη, στη δημιουργία μιας εκρηκτικής κατάστασης στην ελληνική αγορά όπου ένα προϊόν, που βρίσκεται σε υψηλά επίπεδα εγχώριας παραγωγής και προσφοράς, καταλήγει να έχει μια πολύ υψηλή τιμή στα ράφια των επιχειρήσεων λιανικού εμπορίου. Ένας δεύτερος λόγος που συμβαίνει το παραπάνω “παράδοξο” είναι η εκτίμηση που υπάρχει στον εγχώριο ελαιοκομικό κλάδο ότι, την επόμενη περίοδο, η εγχώρια παραγωγή ελαιόλαδου θα μειωθεί σημαντικά. Η εκτίμηση αυτή βασίζεται στη μεγάλη πιθανότητα εμφάνισης παθολογικών ασθενειών των ελαιόδεντρων και στην επιρροή που θα έχει η κλιματική κρίση(έντονες ξηρασίες, ασταθές κλίμα κλπ) στη παραγωγή ελαιόλαδου.
Δικαιολογείται μια τόσο μεγάλη αύξηση στην εγχώρια τιμή του ελαιόλαδου;
Σύμφωνα με τη κλασσική Θεωρία Διεθνούς Εμπορίου, το παραπάνω “παράδοξο” δικαιολογείται, καθότι, αν η διεθνής τιμή ενός προϊόντος είναι υψηλότερη από την εγχώρια τότε η τελευταία εξισώνεται με τη πρώτη. Αναφέραμε, επίσης, κάποιους λόγους που οδηγούν στην αύξηση της εγχώριας τιμής παρόλο που η παραγωγή του προϊόντος εμφανίζεται αυξημένη κατά 42%. Το ερώτημα, όμως, που τίθεται είναι: Είναι δικαιολογημένη μια τόσο μεγάλη αύξηση στην εγχώρια τιμή του προϊόντος; Όπως αναφέραμε στην αρχή του άρθρου, η αύξηση στη τιμή του ελαιόλαδου, κατά τη περίοδο Ιούνιος 2022-Ιούνιος 2023, είναι 71,1%. Κυμαίνεται, όμως, η αύξηση του κόστους παραγωγής στα ίδια ή έστω παρόμοια επίπεδα; Αν ανατρέξουμε στα αντίστοιχα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, θα δούμε ότι ο Δείκτης Τιμών των Εισροών στη Γεωργία – Κτηνοτροφία, τη περίοδο 2022-2023, μειώθηκε κατά 3,1%. Βέβαια, τη περίοδο 2021-2022, αυξήθηκε κατά 28,1%. Συμπεριλαμβανομένης, λοιπόν, και της προηγούμενης περιόδου, η οποία ήταν πολύ δύσκολη για τον αγροτικό κόσμο, καταλήγουμε σε μια αύξηση των εισροών, τη περίοδο 2021-2023, κατά 25%(Ακόμα κι αν αφαιρέσουμε τις εισροές “Κτηνιατρικά φάρμακα” και “Ζωοτροφές” που δεν αφορούν τον ελαιοκομικό κλάδο, η αύξηση του Δείκτη Τιμών των Εισροών εξακολουθεί να κυμαίνεται, περίπου, στο 25%). Για να έχουμε μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα του κόστους παραγωγής, θα ανατρέξουμε, επιπλέον, στους Δείκτες Τιμών Αμοιβής Συντελεστών Παραγωγής στη Γεωργία - Κτηνοτροφία. Εκεί, θα δούμε ότι, με βάση τα στοιχεία που υπάρχουν μέχρι το 2022, ο Δείκτης Αμοιβής Συντελεστών Παραγωγής το 2022 αυξήθηκε, σε σχέση με το 2021 και με έτος βάσης το 2020, κατά 14,4%. Η αύξηση αυτού του δείκτη οφείλεται στις επιμέρους αυξήσεις των δεικτών που τον απαρτίζουν όπως βλέπουμε, αναλυτικότερα, παρακάτω:
² Ο συντελεστής παραγωγής Εργασία (αγροτικά ημερομίσθια) αυξήθηκε, τη περίοδο 2021-2022, κατά 17,1%.
² Ο συντελεστής παραγωγής Γη (ενοίκια αγροκτημάτων) αυξήθηκε, τη περίοδο 2021-2022, κατά 5,7%.
² Ο συντελεστής παραγωγής Κεφάλαιο (αμοιβή κεφαλαίου) αυξήθηκε, τη περίοδο 2021-2022, κατά 18,5%. Ειδικότερα, ο συγκεκριμένος συντελεστής παραγωγής αναφέρεται σε:
α) Τόκους δανείων οι οποίοι αυξήθηκαν, τη περίοδο 2021-2022, κατά 18,8%
β) Ενοίκια μηχανημάτων τα οποία αυξήθηκαν, τη περίοδο 2021-2022, κατά 18,2%
Χωρίς να υπάρχουν στοιχεία για τον Δείκτη Αμοιβής Συντελεστών Παραγωγής το 2023, θα υποθέσουμε ότι θα παρουσιάσει μια αύξηση κατά 20%. Με αυτή την ακραία υπόθεση, το κόστος παραγωγής για το 2023, συμπεριλαμβανομένης και της αύξησης των εισροών, τη περίοδο 2021-2022, κατά 28,1%, θα παρουσιάσει αύξηση κατά 45%.
Συγκρίνοντας την αύξηση του κόστους παραγωγής με την αύξηση, κατά 71,1% του Δείκτη Τιμών της εκροής ελαιόλαδο, τη περίοδο Ιούνιος 2022-Ιούνιος 2023, διαπιστώνουμε ένα “κενό” ποσοστό της τάξης του 26,1% που δεν μπορεί να δικαιολογηθεί, προς το παρόν, από κάποια επιπλέον αύξηση του κόστους παραγωγής.
Κερδοσκοπούν οι παραγωγοί σε βάρος των καταναλωτών; Αυτό είναι ένα ερώτημα που δεν μπορεί να απαντηθεί με απόλυτη σαφήνεια. Η εμπειρία της ελεύθερης αγοράς έχει δείξει ότι φαινόμενα κερδοσκοπίας εμφανίζονται συχνά, ειδικά όταν επικρατούν συνθήκες οικονομικής κρίσης και απουσίας ελέγχων. Πρόσφατο, χαρακτηριστικό, παράδειγμα αποτελεί η κερδοσκοπία που παρατηρήθηκε, τη περίοδο έξαρσης του COVID, με τις τιμές των ταχείας διεξαγωγής test . Πέρα, όμως, από αυτά τα φαινόμενα, πολλές φορές οι παραγωγοί προσαρμόζουν τη τιμή του προϊόντος τους με βάση τις εκτιμήσεις τους για τις μελλοντικές καιρικές συνθήκες(βλ. Εγχώριοι παράγοντες που επηρεάζουν τη τιμή του ελαιόλαδου).
.png)
Τι μπορεί να γίνει;
Μέτρα ενίσχυσης και προστασίας των παραγωγών
² Ένα μέτρο στήριξης και προστασίας των παραγωγών από τη πολύ μεγάλη αύξηση του κόστους παραγωγής θα μπορούσε να είναι η επιδότηση των δαπανών που αφορούν το κόστος παραγωγής, έτσι όπως αναλύθηκε παραπάνω, στο ύψος της αύξησής του(45%). Αυτό το μέτρο θα μπορούσε να συγκρατήσει τις τιμές του ελαιόλαδου στα επίπεδα της περιόδου 2021-2022. Με αυτόν τον τρόπο, το ελαιόλαδο θα γίνει ένα προϊόν πιο προσιτό για το ελληνικό νοικοκυριό και, παράλληλα, θα δοθεί η δυνατότητα να χαραχθεί μια μακροπρόθεσμη εμπορική πολιτική όπου το ελληνικό ελαιόλαδο, με τα ποιοτικά χαρακτηριστικά που το διακρίνουν, θα έχει την ευκαιρία να διακριθεί στις διεθνείς αγορές για την υψηλή διατροφική του αξία και την ανταγωνιστική προσιτή τιμή του. Να υπενθυμίσουμε , σε αυτό το σημείο, ότι στην αύξηση του κόστους παραγωγής, έχουμε συμπεριλάβει και την αύξηση του Δείκτη Τιμών των εισροών της περιόδου 2021-2022.
² Στήριξη των παραγωγών σε ότι αφορά μελλοντικές καταστροφές της παραγωγής τους λόγω ακραίων καιρικών συνθηκών ή περιπτώσεις ακαρπίας. Αυτό που συμβαίνει, τη τρέχουσα περίοδο, στην Ισπανία, την Ιταλία και τις υπόλοιπες ελαιοπαραγωγούς χώρες, μπορεί να συμβεί, την επόμενη περίοδο, στην Ελλάδα. Στις περιπτώσεις αυτές, θα μπορούσαν να δοθούν αποζημιώσεις στο ύψος του μέσου ποσοστού των καταγεγραμμένων καταστροφών ή της καταγεγραμμένης ακαρπίας ώστε οι παραγωγοί να μην απολέσουν μεγάλο μέρος του εισοδήματός τους.
Μέτρα προστασίας των καταναλωτών
² Μείωση του Φ.Π.Α. στο ελαιόλαδο από το 13% στο 6% όπως είχε εφαρμοστεί στα μέσα ατομικής υγιεινής(μάσκες προστασίας, ιατρικά γάντια, σαπούνι, αντισηπτικά κλπ) τη περίοδο της πανδημίας και συνεχίζεται μέχρι το τέλος του 2023. Αυτό το μέτρο θα δώσει μια σημαντική ώθηση για μείωση της τιμής του ελαιόλαδου και στήριξη του καλαθιού των νοικοκυριών που έχουν το συγκεκριμένο αγαθό ενταγμένο στη καθημερινή τους διατροφή.
² Θέσπιση ανώτατης τιμής λιανικής πώλησης του παρθένου και του εξαιρετικά παρθένου ελαιόλαδου στα 5,6€/λίτρο και 7€/λίτρο αντίστοιχα. Παράλληλη θέσπιση ανώτατης τιμής χονδρικής πώλησης στα 4€/λίτρο και 5€/λίτρο αντίστοιχα. Οι ανώτατες τιμές λιανικής και χονδρικής πώλησης για το βιολογικό ελαιόλαδο(εδώ έχουμε μόνο εξαιρετικά παρθένο) θα είναι 8,40€/λίτρο και 6,20€/λίτρο αντίστοιχα. Βασική προϋπόθεση για την εφαρμογή αυτού του μέτρου είναι η προηγούμενη εφαρμογή όλων των παραπάνω μέτρων προστασίας των παραγωγών και των καταναλωτών.
Μέτρα προστασίας των εργαζομένων γης
Ένα πρόβλημα που αντιμετωπίζουν, αυτή τη περίοδο, οι ελαιοπαραγωγοί είναι η εύρεση εργαζομένων για τις γεωργικές εργασίες. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να υπάρχει, πολλές φορές, αδυναμία εκτέλεσης σημαντικών γεωργικών διαδικασιών. Η αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος περνάει μέσα από την προστασία των εργαζομένων γης. Ορισμένα μέτρα που θα συνέβαλαν στην αντιμετώπιση του προβλήματος είναι:
² Η θέσπιση κατώτατου ημερομισθίου(8ώρου) στα 40€.
² Η μείωση των ασφαλιστικών εισφορών, όσων αμείβονται με εργόσημο, από το 10% στο 5%.
Αντί επιλόγου
Σίγουρα, θα υπάρχουν πολλά ακόμα προβλήματα στο κλάδο της ελαιοκομίας για τα οποία θα μπορούσαν να εφαρμοστούν ορισμένα διαρθρωτικά μέτρα. Στο παρόν κείμενο, αναλύουμε τη τρέχουσα κατάσταση στο κλάδο και τα άμεσα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι ελαιοπαραγωγοί. Τα προβλήματα αυτά επηρεάζουν, όπως αναλύσαμε, σε μεγάλο βαθμό τη τιμή του ελαιόλαδου. Στα στοιχεία που παρουσιάσαμε, φαίνεται πως η μεγάλη αύξηση της τιμής του ελαιόλαδου δεν αντιστοιχεί σε μια παρόμοια αύξηση του κόστους παραγωγής. Παρόλα αυτά, παρουσιάσαμε μια σειρά μέτρων που αφορούν τη προστασία και την ενίσχυση των παραγωγών, των καταναλωτών και των εργαζομένων γης με σκοπό να στηριχθεί άμεσα ο κλάδος της εγχώριας ελαιοκομίας και να γίνει το ελαιόλαδο προσιτό για το ελληνικό νοικοκυριό.
Πηγές:
n https://www.agro24.gr/%CE%B5%CE%BB%CE%B1%CE%B9%CF%8C%CE%BB%CE%B1%CE%B4%CE%BF
n https://www.statistics.gr/el/statistics/-/publication/DKT30/-
n https://www.ot.gr/2023/04/27/agro/elaiolado-poso-ayksithikan-oi-times-se-ellada-kai-eyropi-pinakes/
n https://www.kathimerini.gr/economy/562366849/exagoyme-elaiolado-alla-kai-technologia/
n https://www.statistics.gr/el/statistics/-/publication/DKT33/-
n https://www.sofokleousin.gr/koronoios-psifistike-i-tropologia-gia-tin-diatimisi-ton-covid-tes
Πάνος Γιακουμίδης
Οικονομολόγος, Εργαζόμενος στο κλάδο του λιανικού εμπορίου
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου