Είναι ο πληθωρισμός ένα «φυσικό» οικονομικό φαινόμενο;

 

Μια κριτική με βάση το βιβλίο «Αρχές Οικονομικής Θεωρίας» (Α.Ο.Θ.) που διδάσκεται στη Γ’ Λυκείου

Ξεκινώντας από τις βασικές αφηγήσεις περί πληθωρισμού στο βιβλίο Α.Ο.Θ.(κεφάλαιο 9, παράγραφος 3, σελίδα 166) μαθαίνουμε ότι «Είναι φανερό ότι ο πληθωρισμός πλήττει όλα τα άτομα που το χρηματικό τους εισόδημα είναι σταθερό ή αυξάνεται με ρυθμό μικρότερο από το ρυθμό του πληθωρισμού, γιατί σε αυτήν την περίπτωση μειώνεται το πραγματικό τους εισόδημα και, κατά συνέπεια, το βιοτικό τους επίπεδο. Τα άτομα αυτά είναι οι συνταξιούχοι, οι μισθωτοί και γενικά οι υπάλληλοι, που ο μισθός τους δεν αναπροσαρμόζεται συχνά. Αντίθετα, ο πληθωρισμός ευνοεί, ή τουλάχιστον δεν πλήττει, τα άτομα που το εισόδημά τους προέρχεται από κέρδη, γιατί τα κέρδη συνήθως αυξάνονται μαζί με τον πληθωρισμό.» Βλέπουμε, λοιπόν, πως ο πληθωρισμός έχει ως «φυσική» συνέπεια να πλήττει τους μισθωτούς και τους συνταξιούχους αλλά ταυτόχρονα να μην πλήττει τους επιχειρηματίες καθώς τα κέρδη τους αυξάνονται μαζί με το πληθωρισμό. Αυτή η αφήγηση, με αυτή τη διάκριση, μας κάνει να σκεφτόμαστε αν ο πληθωρισμός είναι απλά ένα «φυσικό» οικονομικό φαινόμενο ή ένα κερδοσκοπικό παιχνίδι από τη μεριά των δυνάμεων της προσφοράς(επιχειρηματίες). Σίγουρα, πάντως, πρόκειται για ένα οικονομικό φαινόμενο που αντανακλά, και αυτό με τη σειρά του, το στοιχείο της διάκρισης που χαρακτηρίζει τη σύγχρονη καπιταλιστική οικονομία.

Τα «αίτια» του πληθωρισμού

Σύμφωνα με το βιβλίο Α.Ο.Θ., δυο είναι τα πιο σημαντικά είδη πληθωρισμού: Ο πληθωρισμός ζήτησης και ο πληθωρισμός κόστους.

à  Ο πληθωρισμός ζήτησης οφείλεται στην υπερβάλλουσα ζήτηση. Το βιβλίο αφηγείται πως «…καθώς η οικονομία πλησιάζει το επίπεδο της πλήρους απασχόλησης, αρχίζουν να δημιουργούνται στενότητες στην αγορά ορισμένων παραγωγικών συντελεστών, με συνέπεια την αύξηση της τιμής τους. Η αύξηση της τιμής των παραγωγικών συντελεστών προκαλεί αύξηση του κόστους παραγωγής και, επομένως, αύξηση της τιμής των προϊόντων.». Όντως, με βάση τη κλασική οικονομική θεωρία και τη παρακολούθηση του φαινομένου στη καθημερινότητα, η στενότητα, για παράδειγμα, στην αγορά εργασίας οδηγεί τις επιχειρήσεις στη διαδικασία να προσφέρουν πιο «ελκυστικούς» μισθούς ώστε να βρουν προσωπικό. Αυτό, εν πρώτοις, ανεβάζει το κόστος παραγωγής το οποίο με τη σειρά του οδηγεί, σύμφωνα με το βιβλίο ΑΟΘ, στην αύξηση της τιμής των προϊόντων. Αυτή, βέβαια, είναι η πρώτη ανάγνωση. Σε δεύτερη ανάγνωση, παραλείπονται  αρκετοί σημαντικοί παράγοντες με σκοπό να  «δικαιολογηθεί» αυτή η αύξηση της τιμής των προϊόντων.

 

¾   Ένας τέτοιος παράγοντας θα μπορούσε να είναι η επίδραση που έχει μια αύξηση της τιμής ενός παραγωγικού συντελεστή στη βιωσιμότητα και την επαρκή κερδοφορία μιας επιχείρησης. Στη περίπτωση, που δεν επηρεάζεται η βιωσιμότητα και η επαρκής κερδοφορία της επιχείρησης, θα μπορούσε να αποφευχθεί μια αύξηση στις τιμές των προϊόντων.

¾   Ένας άλλος σημαντικός παράγοντας θα μπορούσε να αναφέρεται στην επίδραση που έχουν οι υπόλοιποι προσδιοριστικοί παράγοντες της προσφοράς, πέραν των τιμών των παραγωγικών συντελεστών, στη διαμόρφωση του κόστους παραγωγής μιας επιχείρησης. Για παράδειγμα, μπορεί να αυξάνονται οι τιμές ορισμένων παραγωγικών συντελεστών αλλά παράλληλα η τεχνολογία παραγωγής να βελτιώνεται σε τέτοιο βαθμό που το συνολικό κόστος TC, εν τέλει, να μειώνεται.

¾   Ο αριθμός των επιχειρήσεων, επίσης, είναι ένας παράγοντας  πολύ σημαντικός που επηρεάζει αποκλειστικά την αγοραία καμπύλη προσφοράς. Όπως αφηγείται το βιβλίο «Όσο αυξάνεται ο αριθμός των επιχειρήσεων, είναι λογικό να αυξάνεται η προσφορά, δηλαδή να μετατοπίζεται η καμπύλη προσφοράς προς τα δεξιά, και το αντίθετο, όταν μειώνεται ο αριθμός των επιχειρήσεων, μειώνεται και η προσφορά και μετατοπίζεται η καμπύλη προσφοράς προς τα αριστερά.» Αν υποθέσουμε ότι η ζήτηση στην αγορά ενός προϊόντος παραμένει σταθερή, τότε η μετακίνηση της καμπύλης προσφοράς προς τα δεξιά θα μειώσει τη τιμή του προϊόντος. Αυτό θα συμβεί διότι ο αριθμός των επιχειρήσεων θα έχει αυξηθεί. Αν αυτό συμπέσει χρονικά με την αύξηση των τιμών ορισμένων παραγωγικών συντελεστών τότε το τελικό αποτέλεσμα στη τιμή του προϊόντος θα εξαρτηθεί από το μέγεθος της μεταβολής του κάθε προσδιοριστικού παράγοντα. Για παράδειγμα, μπορεί να αυξάνονται οι τιμές πολλών παραγωγικών συντελεστών σε επιχειρήσεις που παράγουν ένα αγαθό και παράλληλα ο αριθμός των επιχειρήσεων στην αγορά αυτού του αγαθού να αυξάνεται τόσο πολύ που η τιμή του αγαθού, εν τέλει, να μειωθεί.

 

Είναι απορίας άξιο, πάντως, πως γίνεται σε μια τέτοια φάση της οικονομίας, όπως αυτή της μεγάλης άνθησης και της πλήρους απασχόλησης, να «δικαιολογείται» η αύξηση των τιμών των προϊόντων και να παραλείπονται σημαντικοί παράγοντες  όπως οι παραπάνω. Επίσης, φαίνεται «ανορθολογικό» για μια οικονομία που λειτουργεί «τέλεια» κι «ανταγωνιστικά», να αυξάνονται οι τιμές των προϊόντων, όταν η οικονομία βρίσκεται στο «ζενίθ» της. Υποτίθεται πως μια τέλεια ανταγωνιστική οικονομία λειτουργεί προς όφελος των καταναλωτών. Αυτό, όμως, δε μπορεί να επιτευχθεί αν οι τιμές των προϊόντων αυξάνονται συνεχώς. Βέβαια, σε αυτή τη φάση της οικονομίας, αυξάνονται και τα εισοδήματα των καταναλωτών  αφού παρατηρείται αύξηση των μισθών λόγω της στενότητας στην αγορά εργασίας. Το αν μειώνεται ή αυξάνεται η αγοραστική δύναμη των καταναλωτών/εργαζομένων, εξαρτάται από το μέγεθος των μεταβολών αφενός στο επίπεδο των τιμών(πληθωρισμός) και αφετέρου στο επίπεδο των μισθών. Εμπειρικά, πάντως, συμβαίνει αυτό το οποίο διηγείται το βιβλίο και αναφέρεται παραπάνω «Είναι φανερό ότι ο πληθωρισμός πλήττει όλα τα άτομα που το χρηματικό τους εισόδημα είναι σταθερό ή αυξάνεται με ρυθμό μικρότερο από το ρυθμό του πληθωρισμού, γιατί σε αυτήν την περίπτωση μειώνεται το πραγματικό τους εισόδημα και, κατά συνέπεια, το βιοτικό τους επίπεδο. Τα άτομα αυτά είναι οι συνταξιούχοι, οι μισθωτοί και γενικά οι υπάλληλοι, που ο μισθός τους δεν αναπροσαρμόζεται συχνά. Αντίθετα, ο πληθωρισμός ευνοεί, ή τουλάχιστον δεν πλήττει, τα άτομα που το εισόδημά τους προέρχεται από κέρδη, γιατί τα κέρδη συνήθως αυξάνονται μαζί με τον πληθωρισμό.»

à  Βέβαια, η σύγχρονη οικονομική θεωρία πέφτει, συχνά, σε αντιφάσεις. Έτσι, η δεύτερη σημαντική αιτία του πληθωρισμού, σύμφωνα με το βιβλίο, είναι ο πληθωρισμός κόστους. Εδώ το βιβλίο μας αφηγείται ότι «Η άποψη ότι ο πληθωρισμός είναι αποτέλεσμα υπερβάλλουσας ζήτησης δεν εξηγεί γιατί υπάρχει πληθωρισμός και σε περιόδους χαμηλής σχετικά ζήτησης, δηλαδή σε περιόδους ανεργίας και μείωσης του εισοδήματος.». Τι προκαλεί, όμως, τον πληθωρισμό σύμφωνα με τον πληθωρισμό κόστους; Τα εργατικά σωματεία και τα ολιγοπώλια! «Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, τα εργατικά σωματεία ή, ορισμένα απ' αυτά έχουν αρκετή δύναμη, ώστε να μπορούν να πετυχαίνουν αυξήσεις των μισθών και ημερομισθίων, ακόμα και όταν υπάρχει ανεργία.». Φυσικά, δε γίνεται καμία αναφορά στο επίπεδο των μισθών, αν είναι χαμηλό ή υψηλό, ούτε βέβαια στο κέρδος και τη βιωσιμότητα των επιχειρήσεων. Αλλά, ας μη κάνουμε ξανά αυτή την ανάλυση. Διαπιστώσαμε που καταλήγει. Ας υποθέσουμε, λοιπόν, ότι ο πληθωρισμός που προκαλείται από τα εργατικά σωματεία είναι μεγαλύτερος από τις αυξήσεις των μισθών που πετυχαίνουν. Η υπόθεση αυτή, η οποία συμπίπτει με τη βασική αφήγηση του βιβλίου, μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι οι εργαζόμενοι, μέσω των σωματείων τους, πετυχαίνουν αυξήσεις στους μισθούς, μειώνοντας παράλληλα την αγοραστική τους δύναμη! Αυτό, εάν δε χαρακτηρίζεται παράλογο, σίγουρα μπορεί να χαρακτηριστεί οικονομικά μη ορθολογικό! Επίσης, κάνει τον καθένα και τη καθεμία να σκέφτεται ότι κάτι δε πάει καλά με αυτή τη θεωρία! Ας πάμε, όμως, και στα ολιγοπώλια. Το βιβλίο μας διδάσκει ότι «Από τη μεριά τους τα μεγάλα μονοπώλια και ολιγοπώλια έχουν αρκετή δύναμη στην αγορά, ώστε να μεταβιβάζουν τις αυξήσεις του κόστους, που προκαλούνται από την αύξηση των εργατικών μισθών, στους αγοραστές αυξάνοντας την τιμή του προϊόντος. Πολλά, όμως, από τα προϊόντα αυτά αποτελούν πρώτη ύλη για την παραγωγή άλλων αγαθών, που σημαίνει αύξηση του κόστους και της τιμής τους. Κατ' αυτόν τον τρόπο η αρχική αύξηση του κόστους σε ορισμένους κλάδους διαχέεται σε ολόκληρη την οικονομία, με αποτέλεσμα, την αύξηση του γενικού επιπέδου των τιμών.». Δηλαδή, ακόμα και στη περίπτωση των ολιγοπωλίων, για το φαινόμενο του πληθωρισμού, ευθύνονται ξανά τα εργατικά σωματεία που προκαλούν αυξήσεις στους εργατικούς μισθούς!

Με δεδομένο ότι, όλα τα οικονομούντα άτομα επιδιώκουν να αυξήσουν το επίπεδο ευημερίας τους και ότι δε γίνεται καμία αναφορά στους παράγοντες που παρουσιάστηκαν παραπάνω, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι ο πληθωρισμός μοιάζει να είναι ο «μανδύας» ενός κερδοσκοπικού «παιχνιδιού» από τη μεριά των επιχειρήσεων παρά ένα επακόλουθο «φυσικό» οικονομικό φαινόμενο! Επί της ουσίας, οι επιχειρήσεις φαίνεται να μετακυλύουν την αύξηση των μισθών στις τιμές των  προϊόντων ή των υπηρεσιών που παράγονται και βάζουν και κάτι παραπάνω! Αυτό, εκ πρώτης όψεως, μοιάζει ανήθικο αλλά δεν είναι καθόλου.  Η σύγχρονη οικονομική θεωρία, κατά συνέπεια και το βιβλίο Α.Ο.Θ., παρουσιάζει ως «κινητήριο μοχλό» της οικονομίας το κέρδος. Επομένως, ο πληθωρισμός δεν αποτελεί ένα φαινόμενο της «κακιάς μοίρας» που χτυπάει μια οικονομία. Αποτελεί ένα ακόμη κερδοσκοπικό «παιχνίδι» όταν ο τέλειος ανταγωνισμός δεν είναι και τόσο «τέλειος»! Η σύγχρονη οικονομική θεωρία, όμως, προσπαθεί να καλύψει αυτή τη κερδοσκοπία, βρίσκοντας «ενόχους» και πέφτοντας σε αντιφάσεις. Συνεπώς, για το πληθωρισμό μπορεί να ευθύνονται τα εργατικά σωματεία, οι αυξήσεις των μισθών, τα ολιγοπώλια που δημιουργεί ο «τέλειος» ανταγωνισμός ή σε τελική ανάλυση ο κακός καιρός!

Πάνος Γιακουμίδης

Οικονομολόγος, Εργαζόμενος στο κλάδο του λιανικού εμπορίου

Πηγές:

Λιανός, Θ., Παπαβασιλείου, Α., & Χατζηανδρέου, Α. (2019). Αρχές Οικονομικής Θεωρίας Μικροοικονομία Μακροοικονομία. Αθήνα: Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών και Εκδόσεων "ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ"